Büyük Türkolog Prof. Dr. Andreas Tietze anısına: “Arifler hem arıdır hem arıtıcı”

Avusturya Türkolojisinin efsanevi isimlerinden Andreas Tietze üzerine bir kitap çıkıyor. Kitabın yayıncısı Birol Kılıç, Viyana’da yayınlanan Yeni Vatan gazetesinde Türkoloji ve Türk diline hizmet konusunda geçen yüzyılın önde gelen isimlerden olan Andreas Tietze’nin anısı önünde minnet, sevgi ve hürmetle eğildiklerini yazdı.

Birden çok ömre sığabilecek yoğunlukta, insanı hayrete düşüren emekleri ve icraatlarıyla adını Türk dil tarihine altın harflerle yazdıran ölümsüz bir kahraman ile karşınızdayız: Viyana doğumlu Prof. Dr. Andreas Tietze. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu vatandaşı olarak Yahudi asıllı bir ailenin içinde 1914’de doğan merhum Tietze’nin, 2003 yılında Avusturya vatandaşı olarak ebediyete intikal ederken, arkasında Türkçe zenginliği ile dolu büyük bir dünya bıraktığını biliyor muydunuz?

Çok yakında, “Türkçenin Zenginliğine Efsanevi Bir Katkı” alt başlığı ile “Andreas Tietze ve Avusturya Türkolojisi” başlıklı eser Neue Welt Verlag tarafından basılarak en önemli kitapçılar başta olmak üzere Avusturya’nın milli kütüphanesi, tüm eyaletlerin siyasi, kültürel ve dil merkezlerinde yerini alacak. Eseri herkesin okuyabilmesi için başında olduğumuz Viyana merkezli yayınevimiz Neue Welt Verlag kendi resmi sayfasında PDF formatında değerli okuyucularımızın dikkatine ücretsiz sunacak. Okuyalım, okutalım ve paylaşalım. Karşımızda bir daha gelmeyecek büyük bir arif insan var…

ESER HAKKINDA KISA BİLGİ

Andreas Tietze, notlarından anlaşılacağı üzere, seksen dokuz yıllık yaşamı boyunca büyük bir gayretle, yaşamının dile kolay yetmiş yıl gibi bir zaman diliminde, Türk yazılı ve sözlü tarihi hakkında çağdaş kaynaklardan Türkiye Türkçesi söz varlığını bir kuyumcu hassasiyeti, sevgi ve şefkatiyle topladı. Bir dönem Türkiye’de yaşadı ve bir Türk hanımla evlendi. Ancak yaşarken bu verilerin sadece sınırlı bir kısmını yayımlama şansı bulabildi.

Tietze’nin derlemiş olduğu zengin sözlük malzemesini, vefatından sonra, kısa adı TÜBA olan Türkiye Bilimler Akademisi satın aldı. 2012 yılında bu malzeme, Hacettepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Emine Yılmaz ve Prof. Dr. Nurettin Demir’in editörlüğünde “Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati” (TETTL) adıyla dokuz ciltlik bir sözlük ve bir indeks olmak üzere toplam 10 cilt halinde yayımlandı. Aynı malzemenin gözden geçirilmiş, 2019 yılında Viyana’da ortaya çıkan yeni verilerle genişletilmiş ikinci baskısı ise sekiz cilt halinde 2021’de basıldı. Kıymetli kurumumuz TÜBA ve değerli bilim insanlarımıza yürekten teşekkür ederiz. Büyük bir hizmet…

Hacettepe Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümünün, kuruluşundan beri her yıl düzenlemekte olduğu, “Türk Dilbiliminde Tanımlama ve Belgeleme” üst başlıklı uluslararası toplantıların sekizincisi, 14-15 Ocak 2021 tarihinde çevrimiçi olarak düzenlendi. Avusturya Türkoloji’sinde başlığıyla düzenlenen toplantıda sunulmuş olan bildirilerin, ciddi bir emek ve çalışmalarla ete kemiğe bürünmesi sonucu da elinizdeki eserimiz Viyana’da ortaya çıkmıştır. Şeref duyuyoruz…

TIETZE’NİN ASIL İLGİSİ: ANADOLU’DA OLUŞMUŞ OĞUZCA TEMELLİ TÜRKÇE

Eseri hazırlayanların altını çizdiği şu nokta çok önemli. Gelin birlikte okuyalım:

“Andreas Tietze, Türk dili ve edebiyatının farklı alanlarında çok önemli yayınlar vermiş bir Türkologdur. Çalışmaları Osmanlıca, Türkiye Türkçesi, azınlıklar tarafından üretilmiş edebi metinler, çeviri, özel diller olarak görebileceğimiz Teber dili veya belli alanlara özgü söz varlığının ortaya çıkarılması gibi çok geniş bir alanı kapsar. Özellikle Türkçedeki Slavca, Arapça, Farsça, İtalyanca gibi farklı dillerden alıntı kelimeleri belli bir sistem dahilinde incelemek üzere büyük emek harcamış olan merhum Andreas Tietze alıntı kelimelerin incelenmesi konusunda öğrencilerine ve meslektaşlarına öncülük etmiştir. Gelibolulu Ali (1541-1600) gibi klasik Osmanlıcanın önemli temsilcilerinin ağır sayılabilecek Osmanlıca metinlerini de büyük bir ustalıkla incelemiştir. Çalışmalarına bütün olarak baktığımızda şöyle bir kanaat ortaya çıkmaktadır: Tietze sanki bütün yayınlarını “Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati”ne (TETTL) hazırlık olarak yapmıştır.

Daha önceki çalışmaların tamamında ele alınan maddeler bu sözlüğe yansımıştır. Andreas Tietze, yukarıda da ima edildiği üzere Türk dilinin farklı alanlarına ilgi duymuştur. Üzerinde çalıştığı metinler arasında 15’inci yüzyılda yazılmış bir öykü derlemesi, klasik Osmanlıcanın en önemli temsilcilerinden Gelibolulu Ali’nin eserleri de vardır. Yazarken Cumhuriyetin ilk yıllarında görülen bir Türkçeye daha yatkın olduğunu söyleyebiliriz. Günümüzün diline göre eski sayılabilecek bir üslubu vardır. Batıda Türkçe yanında Arapça ve Farsçayı da öğrenen Doğu bilimcilerin önemli bir kısmı yeni dilden pek hoşlanmazlar. Ama Tietze çalışmalarında, yine de diğerlerinden farklı olarak, özellikle toplumsal gerçekçi dediğimiz kırsalı veya sıradan insanların hayatını konu alan eserlere büyük önem verir. TETTL’nde örneklerin çoğu konuşma diline, hatta halk diline yakın metinlerden alınmıştır. Ama kendisi yazarken Avrupa’daki Arapça, Farsça ve Türkçe eğitimi almış önemli Türkologların tamamı gibi daha çok Cumhuriyet’in ilk yıllarında geçerli olan bir dili kullanır. TETTL’nin editörlüğünün ilk iki cildinde Tietze’nin bu üslubu görülebilir. Eskiden batılı şarkiyatçılar Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere İslam dininin büyük dillerini birlikte öğreniyorlardı.

Tietze bu anlamda Avusturya Türkolojisinin son büyük ve en etkili Türkologları arasında sayılır. Türk edebiyatı ve dilinin hem tarihi dönemlerine hem de çağdaş dönemlerine aynı anda ilgi duyan ve büyük bir yetkinlikle araştıran nadir akademisyenlerden biridir. Tietze’nin asıl ilgisi Anadolu’da oluşmuş Oğuzca temelli Türkçedir. Kimi önemli başka Türkologlardan farklı olarak 13. yüzyıl öncesi Anadolu dışında üretilen metinlere veya çok geniş bir coğrafyaya yayılmış olan öteki Türk dillerine pek ilgi duymaz. Tietze ise tam tersi bu alana büyük ilgi duyar ve çağdaş Türk dillerinden Azerbaycan Türkçesine de ilgi gösterdiği, TETTL’ne aldığı örneklerden anlaşılmaktadır. Ama onun ötesine geçmez. Tarihi dönemleri, ağızları, özel dilleri ile birlikte Türkiye Türkçesine kapsayıcı bir ilgi gösterdiği, bu alanların tamamında örnek niteliğinde eserler verdiği görülmektedir.”

Yayınevi olarak büyük bir sevgi ile hazırlanan eser bu manada, Tietze Lügati’nin yayımlanması nedeniyle Viyana merkezli Avusturya Türkoloji’sine ve TETTL ile içerdiği sözlük malzemesi başta olmak üzere Tietze’nin çalışmalarına ayrılmıştır

Özellikle Avusturya Bilim Akademisi ile birlikte Almanca yayınlarıyla zaman içinde haklı bir prestij kazanmış Viyana merkezli Neue Welt Verlag, büyük bir emek sonucu oluşan elinizde tuttuğunuz veya tutacağınız bu kıymetli eseri kendi olanaklarıyla yayımlamakla Türkiye ve Avusturya dostluğuna destek vermeyi ve bu iki zengin kültür çevresi arasında yeni ve kalıcı dostluk köprüler kurmayı amaçlamaktadır.

Ulu çınar Andreas Tietze, yetmiş yıl boyunca, herkesin uyuduğu zamanlarda bile mum ışığında, göz nuru ve el yazısıyla küçük notlar halinde sayfalar doldurarak Türk diline katkılarda bulunmuştu. Geride bıraktığı eserleriyle, bizim gözümüzde, yukarıda değindiğimiz dostluk köprülerinin hâlâ aramızda icraatları ve üretimleri yaşayan baş mimarı merhum Andreas Tietze’dir desek, abartmış olmayız.

Bu kıymetli çalışmayla, arif bir insan olan Andreas Tietze’nin verimli ömrünü, anısını ve ismini yaşatmayı amaçlıyoruz. Hep birlikte bu arif ismi yaşatarak aziz vatanımız Türkiye ve sevgili yeni vatanımız Avusturya arasında köprüler kurmak istiyoruz. Bu eseri yayınlamakla, biraz da merhum Andreas Tietze’nin o uzun ve verimli ömrünü, yazının kalıcılığı ile genç kuşaklara yeniden hatırlatmak istemekteyiz. Bıraktığı çalışmaların her anlamda değerlendirilmesi gerekiyor. Adına Viyana’da ve Ankara’da anıtlar dikilmelidir.

Özellikle elinizde tuttuğunuz bu eseri Ankara’dan bize getiren, eser üzerinde hayranlık verici yapıcı emeği olan Hacettepe Üniversitesi öğretim elemanlarından, başka eserlerden de tanıdığımız bilim insanı değerli Dr. Emre Saral’a yürekten teşekkür ederiz.

Bu eserin oluşmasında ve bizimle irtibatlarında mükemmel çalışması ile dikkatimizden kaçmayan ve önü çok açık genç bilim insanı ve eserin editörlerinden kıymetli Emre Çetinkaya’ya canı gönülden şükranlarımızı sunuyoruz.

Fikirleri ve düşünceleri ile Türk dili ve öz kültürü ile sevgi, birlik, beraberlik ve barış öğütleyen Hacı Bektaş Veli’nin vefatının 750. yılı olması sebebiyle 2021, şubat ayında UNESCO tarafından Hacı Bektaş Veli yılı olarak ilan edilmişti. Bu esere 2021’de başladık ve Hacı Bektaş Veli’nin özlü bir sözü ile bitirelim: “Arifler hem arıdır hem arıtıcı.”

Sadece Avusturya Türkoloji Bölümünün değil, dünyada Türkoloji ve Türk diline hizmet konusunda en önde gelen isimlerden biri olan arif insan Andreas Tietze’nin anısı önünde minnet, sevgi ve hürmetle eğiliyoruz.

Eserde emeği geçenlere Viyana’dan tekrar sevgi, saygı ve içten şükranlarımızı sunarız.

BİROL KILIÇ – VİYANA

KAYNAK: www.yenivatan.at