Almanya’daki Türkçe yerel yayıncılığın “atom karıncasıydı”: Mehmet Canbolat ve çabası

Almanya’daki Türkiye kökenli toplumun medya alanındaki gerçekten “marka” isimlerinden Mehmet Canbolat, geçen yıl hiç beklenmedik bir anda ve çok erken aramızdan ayrıldı. Geçtiğimiz günlerde, Canbolat’ın vefatının birinci yılı nedeniyle hazırlanıp yıllarca bizzat yönettiği halk oyunları şenliğinin de 26’ncısına yetiştirilen bir özel sayı yayımlandı. Yayın yönetmenliğini üstlendiği bu özel sayıyı, sanat yönetmeni Ömer Yaprakkıran ile birlikte hazırlayan, Canbolat’ın yakın dostu Fahri Erfiliz, Hessen Toplum projesini ve Türkçe medyadaki yerini anlattı. 

– Bir Mehmet Canbolat ve Hessen Toplum özel sayısı hazırladınız, basılı gazete olarak bölgesel dağıtımını yapıyorsunuz. Almanya’daki Türkçe yayıncılığın seçkin bir temsilcisi olan Canbolat çok yakın dostunuzdu. Sizin gözünüzden bakınca, Canbolat kimdi, neler yaptı, neler yapmak istiyordu ve siz birlikte neler yaptınız? Bir döküm verebilir misiniz 

FAHRİ ERFİLİZ – Ben, 11 Şubat 2024 tarihinde vefat eden Hessen Toplum Gazetesi kurucusu ve sahibi gazeteci Mehmet Canbolat ile 2000 yılından sonra tanıştım. Ben, Hürriyet Frankfurt Bürosu’nda çalıştığım sırada Milliyet gazetesinde çalışan Bedri Gümüş ile arkadaş olmuştum. Bedri Gümüş ile birlikte o yıllarda ilk olarak “www.girisim.net” adı altında Türkçe bir web sitesi yapıyordum. Bu web sitesinde Bedri Gümüş’ün hazırladığı Milliyet’te kendi işini kurmak isteyen girişimciler için yararlı bilgiler yer alıyordu. Önce Milliyet’te, sonra da bu web sitesinde, kendi işini kuran girişimci Türklerle de röportajlar yer alıyordu. Bedri Gümüş, 1993 Kasım ayında “Rhein-Main Toplum” adı ile yayın hayatına başlayan ve Mehmet Canbolat’ın sahibi olduğu aylık gazetenin yayın koordinatörüydü. Beni Mehmet Canbolat ile Bedri Gümüş tanıştırdı. Maalesef 2000 yılında Bedri Gümüş’ü kaybettik. 

2000 yılı başında Hürriyet’ten ayrılıp, Hessen Emniyet Müdürlüğü’nde Göçmenler Danışmanı olarak çalışmaya başladığımda, Mehmet Canbolat benden köşe yazıları yazmamı istedi. Ben de uzun süre “Polisiniz diyor ki” başlığı altında Türkçede “Toplum Destekli Polislik Uygulamaları” dediğimiz vatandaş odaklı güvenlik hizmetleri hakkında yazılar yazdım.

Mehmet Canbolat ile son 20 yıl içerisinde  çok yakın arkadaş/dost olduk. Ben onun özellikle internet ve sosyal medya kullanımında karşılaştığı teknik sorunları çözen teknik danışmanıydım. Mehmet Canbolat’ın Hessen Toplum gazetesinde -benim de asıl mesleğim gazetecilik olduğu için- uzun süre haberler yazdım. 

Önce basılı yayın organı Hessen Toplum gazetesi ile Hessen eyaletinde yaşayan vatandaşlarımıza onları yakından ilgilendiren konular hakkında haber ve bilgiler aktaran  Mehmet Canbolat, 2018’in ikinci yarısında, 25 yıldır yayımladığı Hessen Toplum gazetesinin artık görsel medyaya taşınması gerektiğini düşünerek, “Toplum24TV” adı altında bir YouTube kanalı açtı. Mörfelden’de açtığı stüdyoda başta Hessen Türk toplumundan, meslek kuruluşlarından, dernek yöneticilerinden sanatçılara kadar çok sayıda kişiyle röportajlar yaptı.

SEKTÖRDEKİ DÖNÜŞÜMÜ ÖNCEDEN GÖREBİLDİ

– Basılı gazeteden dijital yayıncılığa geçiş kararı, sektörde rüzgârın tamamen döndüğünü görmesiyle bağlantılı olmalı… 

FAHRİ ERFİLİZ – Evet, internetin, gazetecilerin haber kaynaklarına ulaşmalarından haberlerin okuyuculara sunulmasına, hatta okuyucuların gazetecilerle iletişimine kadar pek çok şeyi değiştirmesi ve internet gazeteciliğinin ortaya çıkması Mehmet Canbolat’ı Hessen Toplum gazetesini internet ortamında yayınlamaya yöneltti ve “www.toplum24.de” adı altında açılan web sitesini kurdu. Bu site, Mehmet Canbolat’ın internet üzerinden haberler yayınladığı ve okuyuculara güncel bilgiler sunulan bir dijital ortam oldu. Böylece  Hessen eyaletinde yerel olarak yayınlanan Türkçe basılı gazete Hessen Toplum, yeni dijital versiyonu ile de dünyaya açıldı.

Hessen Toplum gazetesinin dijital versiyonu olan “toplum24.de” internet sitesinin tasarımı, içeriklerin güncellenmesi, sosyal medya hesaplarının yönetimi gibi bir dizi faaliyetin hepsi Mehmet Canbolat’ın kendisi tarafından yapıldı.

Hessen Toplum yerel gazete olmanın bilincinde olarak, yerel haberleri önemsedi ve sayfalarının çoğunluğunu yerel haberlere ayırdı. Mehmet Canbolat için yerel gazetecilik, vatandaşların yaşadıkları eyalette/bölgede/kentte/kasabada/köyde olan olaylara öncelik tanımak ve haberleştirmekten geçiyordu. Basılı Hessen Toplum gazetesinde olduğu gibi “toplum24.de” internet sitesinde de öncelik her zaman yerel haberlerdi. Ancak Mehmet Canbolat, burada yerel haberlerle birlikte ülke ve dünya gündemine ilişkin haberlere de yer veriyordu. 

– Mehmet Canbolat’ın gerçekleştirdiği özgün bir proje de Türk halk oyunları şenliği idi. Hazırladığınız özel sayı bu şenlik çerçevesinde yaygın dağıtıma verildi. Tam 30 yıl aralıksız yayımlanan, bölgedeki neredeyse her etkinlikte boy gösterebilen, onları haberleştirmeye çalışan aylık gazete Hessen Toplum ve yaratıcısı Canbolat’ı unutturmamak neden önemli? Amacınız Canbolat’ı anımsatmak mı yoksa o doğrultuda yeni adımlar atılması gerektiğine mi dikkat çekiyorsunuz?

FAHRİ ERFİLİZ – 11 Şubat 2024 pazar günü Frankfurt’taki ünlü karnaval yürüyüşüne, Hessen Toplum gazetesi ve dostları olarak büyük bir grupla katılan, yürüyüşün bitiminde değerlendirme toplantısına giderken fenalaşıp hastaneye kaldırılan ve hastanede vefat eden gazeteci Mehmet Canbolat geriye çok büyük bir “yazılı, sesli ve görüntülü basın-yayın mirası” bıraktı. Miras derken, Mehmet Canbolat’ın gazeteci, yazar, şair, 25 kez yapılan halk oyunları şenliğinin fikir babası ve organizatörü, Langen-Tarsus kardeş kent projesinin mimarı ve motoru, Toplum24TV’nin yayın yönetmeni, muhabiri, sunucusu ve Almanya ile Türkiye arasında “bir kültür elçisi” olarak bıraktığı mirastan söz ediyorum.

– Bu mirasın merkezinde basılı gazete Hessen Toplum var…

FAHRİ ERFİLİZ- Evet, Mehmet Canbolat, 1993 yılında kurucusu olduğu yerel “Hessen Toplum” gazetesini, 2024 ocak ayına kadar yönetti. O aya kadar 320 sayısı yayımlanan Hessen Toplum gazetesi Mehmet Canbolat’ın bize bıraktığı en değerli yazılı basın mirası. Hessen’de 30 yıl boyunca aralıksız yayımlanan bu gazete, Hessen eyaletindeki Türk Toplumu’nun tarihine dair önemli bir bakış açısı sunuyor. Hessen Toplum, 30 yıl boyunca Türkçe konuşan topluluğun bilgi kaynağı ve sesi oldu. Bana göre Mehmet Canbolat’ın bıraktığı “yazılı, sesli ve görüntülü basın-yayın mirasının” kaybolmaması ve gelecek kuşaklara aktarılması gereklidir. Bunun için bazı çalışmalarımız sürüyor. 

– Bir de mimarı ve yürütücüsü olduğu ünlü “halk dansları şenliği” var…

FAHRİ ERFİLİZ – Mehmet Canbolat, Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk halk dansları topluluklarına ciddi bir yarışma zemini sunmak ve onun eşsiz kültür zenginliğini tanıtmak, yurtdışında sağlıklı gelişimine katkı vermek amacıyla bizzat 25 yıl süreyle “Toplum-Halk Dansları Şöleni” düzenledi. 

HALK OYUNLARI ŞENLİĞİ: BİR GELENEK

İlk olarak 1995 yılında düzenlenen “Türk Halk Dansları Yarışması”na sadece 5 ekip katılırken, 2019 yılında yapılan 25’inci Türk Halk Dansları Şöleni’ne katılan ekip sayısı 25 oldu. Halk Dansları Şöleni, özellikle son yıllarında uluslararası bir nitelik kazandı, yarışma olarak değil, festival olarak devam etti. Mehmet Canbolat’ın tüm hazırlıklarını tamamladığı, hem Hessen Toplum gazetesinde hem de sosyal medyada duyurusunu yaptığı “26. Toplum Halk Oyunları Şenliği” Mehmet Canbolat’ın ani vefatı nedeniyle 19 Mayıs 2025 tarihinde yapılamamıştı. Bu yıl telafi edildi. 

26’ncı Toplum Halk Oyunları Şenliği, halk oyunları alanında faaliyet gösteren ve halk oyunları şenliği geleneğinin sürdürülmesi gerektiğini düşünenlerin bir araya gelmesiyle, 26. Toplum Halk Oyunları Yarışması Mehmet Canbolat anısına 18 Mayıs 2025 tarihinde her zaman olduğu gibi yine Langen’de gerçekleşti. Bizim hazırladığımız Hessen Toplum Mehmet Canbolat’ı Anma Sayısı’nın yaygın dağıtımı için en uygun gün şenliğin yapıldığı gün olduğu için anma sayısının dağıtımını şenlik günü yaptık. Tabii, Hessen Toplum Mehmet Canbolat’ı Anma Sayısı’nın dağıtımına halen devam ediyoruz.

– Vefatının ardından bir dizi çalışmanız oldu…

FAHRİ ERFİLİZ – Gerçekten öyle. Mehmet Canbolat’ın ölümünün birinci yıldönümünde Langen’de Mehmet Canbolat’ı anma toplantısı düzenledik. Mehmet’in tüm yaşam öyküsünü, yaptığı çalışmaları iki saat süren bir anma törenine sığdırmak çok zor oldu. 

Bu arada, 1993’te yayın hayatına önce “Rhein-Main Toplum” adıyla başlayan ve 2024 ocak ayında “Hessen Toplum” olarak son 320’nci sayısı çıkan yerel Türkçe bir gazetenin tüm sayılarını gözden geçirdik. O araştırmalarımız sonucunda, anma gecesinin sunumunu, Mehmet Canbolat’ın kendi gazetesinde en çok ele aldığı ve işlediği konulardan yola çıkarak hazırladık. 

Örneğin, Türkçe bir gazetenin sahibi olarak Mehmet Canbolat’ın Türkçenin doğru yazılması ve konuşulmasına büyük önem verdiğini ve özellikle yurtdışında anadilimiz Türkçenin geleceği konusunu sürekli işlediğini gördük. Mehmet için diğer önemli bir konu da Almanya’daki kardeş kent projelerinin geleceği idi. Canbolat’ın Almanya’da Türk kültürünün, sanatının ve sanatçılarının tanıtılmasına verdiği çabayı da burada eklemek gerekir. 

Hem cenaze töreni, hem de anma töreni sonrası, artık basılı gazete olarak yayımlanmayacak olan Hessen Toplum gazetesinin basılı bir sayısının Mehmet Canbolat’ı anma sayısı olarak yayımlanması fikri doğdu. Ben ve grafiker arkadaşım Ömer Yaprakkıran, uzun bir çalışmadan sonra, Hessen Toplum Mehmet Canbolat’ı Anma Sayısı’nı hazırladık. Bu sayı Hürriyet matbaasında basıldı.

– Hessen Toplum’un dijital bir müze halinde derlenmesi için çalışıyorsunuz…

FAHRİ ERFİLİZ – Doğrudur. Yine grafiker arkadaşım Ömer Yaprakkıran ile birlikte Hessen Toplum gazetesinin 30 yıllık yazılı basın arşivini dijital ortama aktarıyoruz. Şu anda hazırlıklarını yaptığımız Hessen Toplum Dijital Basın Arşivi sanal ortamda erişime açılacak. 

DİJİTAL MÜZE ÇALIŞMALARI YÜRÜYOR

Oluşturulacak dijital arşiv ile Hessen eyaletindeki Türk toplumunun 30 yıllık tarihinin Hessen Toplum yerel gazetesi gözüyle belgelenmesini amaçlıyoruz. Hessen Toplum Dijital Basın Arşivi’nde, Hessen Toplum gazetesinin ilk sayısından son sayısına kadar 30 yılda yayınlanan sayıları PDF dosyaları olarak yer alacak. Bu arşiv bir nevi tek noktadan Hessen’de Türk toplumunun tarihine tanıklık görevini üstlenebilir.

Medyanın en eski ve yaygın kolu olan yazılı basın artık dijital imkânlar ile birlikte bize daha fazlasını sunuyor. Kâğıt tüketimini azaltarak çevreye sağladığı katkı, geleneksel baskı ve dağıtım giderlerine ihtiyaç duymaması sebebiyle sağladığı fiyat avantajı, istediğiniz zaman istediğiniz yerden abonesi olduğunuz yayının güncel ve arşiv nüshalarına erişim sağlanması bunlardan sadece birkaçı. Hessen Toplum sayılarının dijitale aktarılması bir kurum, kuruluş veya organizasyon kapsamında yapılabilir. 

Mehmet Canbolat, Hessen Toplum gazetesinin Hessen’de yaşayan Türk toplumuna yönelik bir yerel yayın organı olarak Türk toplumunun sorunlarına çözüm odaklı yaklaşımının yerel gazetecilik açısından büyük önem arz ettiğine inanıyordu. Mehmet Canbolat için, özellikle yerel sorunların takibi ve sorunlara dikkat çekilmesi önemliydi. 

Ama, Mehmet Canbolat’ın 1993 yılındaki ilk sayısından 2024 ocak ayındaki son sayısına kadar Hessen Toplum gazetesinde dile getirdiği sorunların bugün de aynı şekilde mevcut olduğunu ve Türk toplumunun kendi sorunlarına sahip çıkıp çözemediğini görünce üzülüyoruz.

– Hessen Toplum gazetesi bir başarı öyküsü aslında. Nasıl bir başarıydı bu?

FAHRİ ERFİLİZ – Hessen Toplum gazetesinin başarısı, yayın hayatına atıldığı ilk günden bu yana çizgisi ve duruşu ile fark yaratmış olmasında aranmalıdır. Bilindiği gibi günümüzde özel habercilik neredeyse bitmek üzere. Bırakın yerel gazeteleri, ulusal gazeteler bile çoğu kez aynı manşetle çıkmakta. Mehmet Canbolat, Hessen’de yerel gazete olarak farklı bir habercilik anlayışı ile yayın hayatını sürdürdü. Küçük ama başarılı ekibiyle Hessen’de gündemi özgün haberlerle kamuoyuna sunmaya çalıştı. Habercilik anlayışı özgün olduğu için alternatif bir gazetecilik yaptı. Hessen Toplum sadece Hessen’de yayımlanan bir gazete olmasına rağmen diğer eyaletlerde de örneğin Rheinland-Pfalz ile Baden-Württemberg eyaletinde de okunuyordu. Canbolat, yerel gazeteciliğin tüm ekonomik zorluklarına rağmen asli işi olan gazetecilik faaliyetlerini mümkün mertebe aksatmadı. İlan alamadığı aylarda bile gazeteyi okuyucusuna ulaştırmak için kendi cebinden gazete masraflarını karşıladı.

Canbolat şunları önceden görebilmişti: Dijital dünyada gerçekleşen yeni hamleler sonucunda geleneksel medya, 2008 yılında kendini her alanda hissettiren global krizin de etkisiyle çözülmeye başladı. Bilinen bazı gazeteler basılı yayınlarını sonlandırdı, bazıları ise bütünüyle kapandı.

Bilişim ve yeni iletişim teknolojileri, haber üretim sürecine geçmişle kıyaslanmayacak kadar önemli yenilikleri sunuyor. Yeni iletişim teknolojilerinin sunduğu tek kişilik haber muhabirliği bunların başında geliyor. Günümüzde yeni iletişim teknolojilerinin sunduğu imkânlarla bir muhabir hem haberi yazıyor hem de fotoğrafını çekiyor. Bu durum yerel gazeteler açısından büyük bir avantajdır. Çünkü artık tek kişi hem haberle ilgili bilgi almakta hem de fotoğraf  çekebilmekte, hatta, bazı gazeteler için geçerli bir durum olarak, haberi yayınlamaktadır. Ayrıca internet sayesinde haber kaynaklarına ulaşma sorunu ortadan kalkmakta, haberle ilgili ekstra bilgi ve belge elde etme imkânı doğmaktadır. Sadece haber üretimi değil, dağıtımında da yeni iletişim teknolojilerinin sunmuş olduğu çeşitlilik (internet sitesi, sosyal medya hesapları, mobil uygulamalar) yerel gazetelere avantaj sağlamaktadır. Bütün bunları görebilmişti Canbolat. 

GAZETECİLİĞİN TEMEL İŞLEVİ: BİLGİ TAŞIMAK

Bu söyleşiyi Canbolat’ın kendi yapıtını anlattığı bir görüşmeden alıntıyla kapatabiliriz. Bu gerçekten çalışkan gazeteci, yerel gazetecilik, Hessen Toplum gazetesi ve Türkçenin geleceğiyle ilgili düşüncelerini yıllar önce Almanya’da yayımlanan “Kültür” dergisine şöyle anlatmıştı:

“Bence önemli olan, ‘Hessen Toplum’ gazetesini benim nasıl gördüğüm değil, başkalarının bu gazeteyi nasıl algıladığıdır. Hessen Toplum, yıllardır hiç ara vermeksizin her ayın birinci gününde piyasada olmayı temel ilke edinmiş bir gazetedir. Bu böyle süregelmiştir. Ben gazeteciliği kültür ve dil taşıyıcılığından ziyade, bir iletişim aracı olarak görüyorum. Yani, bilginin taşıyıcısı olmanın, gazetecilikte temel işlev olması gerektiğini düşünüyorum. Bence en önemli işlev, bilginin transferidir. ‘Hessen Toplum’ gazetesi olarak, Türkiye’yi veya dünyayı kurtarma gibi bir hedefe yönelmiş değiliz. İnsanlarımıza içinde yaşadığı toplumdan güncel haber ve bilgi akışını kendi anadilimizde aktarmayı benimsemiş bir gazeteyiz. 18 yıldır bundan hiç ödün vermedik. Bundan sonra da, sanıyorum, bundan sapma olmaz bizde. 

Hessen Toplum olarak, ‘Toplumsal birlikteliğin, uyumun, barış içinde birlikte yaşamın tek anahtarı, bilgidir’ diyoruz ve o yüzden de yayınlarımızda, yerel kalıp, bölgesel olup, toplumsal derinliği, boyutu, anlamı olan konuları okurlarımıza aktarmaya özen gösteriyoruz. O yüzdendir ki, gazetemizin en tepesinde hep şu ifade kalın harflerle yazılıdır: ‘Toplum: Regional, Hessisch aber Türkisch! Mehr als einer Zeitung… Yani, Toplum, bölgeseldir, Hessenli’dir ama Türkçedir.’ 

Bu nedenle Türk toplumunun, nasıl ki bugün, kendi içinden çıkarttığı bir sanatçısı, siyasetçisi, sporcusu, imamı, şarkıcısı varsa, kendi öznel koşullardan filizlenen bir veya birkaç yerel gazetesi de olacaktır. Bunu da yine okurlar belirleyecektir. İddiamız yok, ancak, Hessen Toplum, bu birkaç markadan biri olabilir.”

Mehmet Canbolat anısına çıkarılan özel sayıya buradan ulaşabilirsiniz: 

YENİ POSTA – FRANKFURT

KAYNAK: https://yenikultur.de/almanyadaki-turkce-yerel-yayinciligin-atom-karincasiydi-mehmet-canbolat-ve-cabasi/