Her yerde, az veya çok, biz de varız: Neu-Ulm’un gizemli fil heykeli hikâyesi

Almanya’nın güneyinde bulunan Bavyera eyaletinin 60 bin nüfuslu küçük kenti Neu-Ulm’da Türkleri de ilgilendiren gizemli bir hikâyesi sessizliğe terk edildiği için olmalı, çevrede pek bilinmez.

Neu-Ulm’u ilginç komşu kenti Ulm’dan sadece Tuna (Donau) nehri ayırır. Bu iki sevimli şehir aynı zamanda Bavyera ve Baden-Württemberg eyaletlerini birbirlerine 4 köprüyle bağlayan en önemli kesişme noktasıdır.

Neu-Ulm’un komşusu Ulm, 15 bin yabancı kökenli popülasyonuyla 125 bin nüfuslu Baden-Württemberg’in çok huzurlu bir şehridir. Dünyanın en yüksek kilisesi, bulutlara uzanan Gotik mimarisi 161,5 metre yüksekliğe ulaşarak sivri ucuyla adeta gökyüzüne saplanır. Ulm Münster Kilisesi asırlardır olduğu gibi şimdilerde de kentin sembolü olmaya devam ediyor.

Dünyanın en büyük fizikçisi Albert Einstein da Ulmlu’dur.

SAVAŞ SONRASI YERLERİNDEN EDİLMİŞLER, ESİRLER, LEJYONERLER…

Ulm’un gölgesinde kalmış olan 60 bin nüfuslu Bavyera’nın küçük kenti Neu-Ulm’da iki kentte yaşayan yerli-yabancıların gözden kaçırdığı Fil Yerleşimi (Elefantensiedlung) adında küçük bir mahallesi vardır. Yerleşim merkezinin bir sanat eserinden isim alması çok alışıldık bir durum değil. Bu yerleşke 2. Dünya Savaşı’nın trajik yıllarından sonra federal hükümet tarafından 1951 yılında kurulmuş. Savaştan sonra, buraya yerlerinden edilmiş insanların, savaş esirlerinin, zorla çalışmaya tabi tutulanlar ve Hitler için cephede savaşan lejyonerler için inşa edilmişti.

“TÜRK KAMPI”

Önceleri Neu-Ulm’un Offenhausen mahallesindeki Türk kampı “Türkenlager” veya “Ausländerlager” (Yabancılar Kampı) diye anılan büyük bir binada yaşamlarını sürdürüyorlardı. Bu binada yaşayan 444 kişi daha sonra yeni kurulan “Fil Yerleşimi” (Elefantensiedlung) adlı mahalleye yerleştirilmiş. Adı geçen mahalleye aktarılanlar, 30’dan fazla milliyete ve 3 dine mensup insanlardan oluşuyordu.

Milliyetlerine göre tasnif edilecek olursa, o günün belgelerine göre, Türk kökenli (Türkestaner) 30, Türkler (40), Azerbaycanlı (Aserbaidjaner) 55, Alman 64, Macar 15, Jugoslav 16, Rus 12, Hırvat 8, Arnavut 4, Ermeni 3, Çerkez 2 vs…

Dinlerine göre ise, Müslüman (263), Katolik (145), Lutheran (36) insanlardan oluşuyordu.

İKİ ŞEHRİN İNSANLARI DAHİ BU HİKAYEYİ BİLMİYOR

“Fil Yerleşimi” (Elefantensiedlung) heykeltıraş Max Pöppel’in projesiyle isimlendirildi. Anavatanlarından koparılan, zorunlu işçi olarak çalıştırılan veya toplama kamplarından sağ kalma şansını yakalayan yaklaşık bin kişiye burası yeni bir hayat alanı oldu. Burada yaşayanların birçoğu kendini eski vatanlarına ait hissetmiyor. Hatta bazı Azerbaycanlıların çocukları son yıllarda isimlerini bile değiştirmişler.

Max Pöpel’in ilginç fil heykelinin hikâyesi bitişik bu iki kentte çok az bilinir. Neu-Ulm 1993 yılında şehri, yerleşim yerinin mülkünü federal hükümetten satın aldı. Daha sonra her şey baştan aşağı yenilendi. Yerleşim yerinin peyzaj mimarisinin açık alan tasarımı, 2011 yılında Freising Alman Peyzaj Mimarlığı Ödülü’nün bir parçası olarak kabul gördü.

Neu-Ulm şehri için bir filin şehrin tarihi ile hiçbir alakası yok. Bu hayvanın seçimi, Nazi döneminde popüler olan hayvan motifleri ve mücadeleci sembollerle bağlantılı olarak görülebilir. Öte yandan fil, bir motif olarak büyüklüğü ve etkisi açısından bu yerleşim için odak noktası rolünü yerine getirebilirdi. Ayrıca, bu kolayca tanınabilir hayvan, buraya gelenler için günlük yaşamda bir egzotizmin parçasıydı. Bir filin ve bir yavrunun olduğu aile sahnesi bunu tanıdık bir bakış açısıyla birleştirdi: Sonuçta, yerleşim birkaç nesil için yeni bir yuva olarak planlandı.

Fil heykeli hikâyesini ve bu heykeli iki şehrin insanları ne görmüş ne de duymuşlardı. Mahallenin göbeğinde çocuk parkının kenarındakiler ise her gün gördükleri bu heykelin hikâyesini bilmiyorlar. Belki de geçmişin trajedilerinin unutulması isteniyor.

MUSTAFA BOZDURGUT – NEU-ULM